Македонската порака по повод Светскиот ден на театарот, 27 март 2018
Сашко Коцев – актер
Во услови на исклучително загадена духовна средина кога тривијалноста на примитивен начин агресивно се промовира како културна вредност и кога преку разни риалити шоуа и технички помагала бесмисленото ѕиркање во туѓите уште побесмислени животи стана секојдневие, неопходно е како никогаш досега да си поставиме прашања.
Но дали е доволен нашиот досегашен театарски пристап во однос на девијациите во реалноста? Кои се театарските средства за борба против општествено-политичките баналности кои навидум изгледаат бенигно, а во суштина метастизараат во зло што ја уништува нашата култура? Што во суштина модерниот театар треба да третира? Што сѐ треба да се исправи? Отуѓеноста? Бесчувствителноста? Полуписменоста? Политичката состојба? Па да, можеби токму сега, таа го има најсилното влијание, па затоа политиката може да биде театар со своите бројни заткулисни игри. Но театарот не смее да се претвори во политика. Нашата игра е отворена.
Колкава е моќта на театарот, каде треба да цели и кој е неговиот краен домет? Како што се тврди дека патриотизмот е последното прибежиште на ништожниците, тогаш одговорно тврдам дека хиперболизирањето на значењето на театарот, односно неговото непотребно мистифицирање или патетизирање е последното прибежиште на неталентираните. Токму затоа сметам дека е нужно потребна негова демистификација.
Светскиот ден на театарот е одличен повод токму ние, театарските дејци, да ги симнеме маските ставени на нашите лица и да проговориме за вистината. Да се навратиме, да се потсетиме или да ги освестиме базичните мотиви кои нѐ натерале да се бавиме со оваа професија.
Да го замениме стремежот кон конформизам и благосостојба, кои во принцип значат креативна смрт за уметникот, со несебична борба за промена од моменталниот културен стриптиз во создавање здрава културна матрица.
Но ако преку театарот, критикувајќи го опкружувањето, создаваме паралелен свет кој е поубав и похуман и воедно ни служи како средство за сопствена психоанализа и истовремено за себеисцелување, тогаш е крајно себично ние како дејци да заборавиме што е театарска критика. Освен новинарски осврт, веќе подолго време кај нас нема вистинска, писмена, вешта и искрена театарска критика, критика без никаква позадина.
Што нѐ доведе до ова, кој тоа толку многу се плаши од критиката? Несигурните? Неталентираните? Само таа ќе нѐ натера да ја кренеме летвичката погоре, да изнудиме повеќе од себе. Критика која нема да ни дозволи да потклекнеме на барањата на публиката.
Затоа, токму денес, на Светскиот ден на театарот, неопходно е сите да се запрашаме, имаме ли потреба да манипулираме со светоста на оваа професија кога таа има моќ да ни ја даде најнепроценливата овоземна илузија, смислата на нашето постоење!
И така, еве сме и вечерва да уживаме во нашето богатство, а тоа е, повторно да бидеме некој друг. А вие, драга публико, повторно да ѕиркате во нечии туѓи животи. Со тоа што овде е оправдано, овде ѕиркањето во туѓите животи има некаква смисла.
Има претстави што траат по 5 часа, но има и пострашно, оние што траат 1, но нам ни се чини дека траат цела вечност. Затоа да го избришеме времето денеска. Да заборавиме на него, нека мракот пред претставата биде подолг и потоа силно нека блесне првиот рефлектор кој ја осветлува нашата сигурност и жар во репликите. Како што вели мојот професор: - Играј! Играааај ! Само играј!“
Драга публико и драги колеги, уживајте во играта. Честит 27 март, Светскиот ден на театарот.
Сашко Коцев – актер
Турската порака по повод Светскиот ден на театарот, 27 март 2018
од проф. др. Зехра Ипшироглу
27 Mart Türkiye Ulusal Bildirisi – 2018
27 Mart Türkiye Ulusal Bildirisini ise değerli akademisyen, yazar ve eleştirmen Zehra İpşiroğlu kaleme aldı.
TİYATRONUN USTALARI
Gerçekten, karanlık günlerde yaşıyorum!
Doğru söz delilik.
Bertolt Brecht
‘Onların’ peşindeyim. Klişe üretmeyenlerin, boş laf söylemeyenlerin, sahneyi bir ego gösterisine dönüştürmeyenlerin, sulu espriler ya da ucuz etkilerle izleyiciyi tavlamayanların, yaşamdan kaçmayanların, zamanımızı çalmayanların, baştakilere yaranmak için kırk takla atmayanların peşindeyim. Beni güldüren, ağlatan, şaşırtan, yadırgatan, düşündüren, ezberimi bozan, belki de bir an durup kendime döndüren tiyatro ustalarının peşindeyim.
Neden sahnedeler, ne yapıyorlar, ne söylemek istiyorlar? Ve işte şimdi, şu an onlarla aramda nasıl bir iletişim kuruluyor, nasıl bir enerji akıyor, ne hissediyorum? ‘Onları’ yakalayamazsam, tiyatroda sıkıntıdan patlayabilirim, uyuyup kalabilirim, benim burada işim ne diye kendime kızabilirim... Her şeyin ucuz bir tüketime dönüştüğü bir ortamda hiç de kolay değil onları yakalamak. Tıpkı iyi bir roman okumanın, iyi bir film izlemenin de kolay olmadığı gibi.
Diyelim ki bir izleyici ya da eleştirmenim. Sadece tiyatro tüketiminin tuzağına düşmemek de yeterli değil şüphesiz. Çünkü ben öyle bir ülkeden geliyorum ki tiyatronun insanca yaşayabileceğimiz barışçıl ve demokratik bir toplumu savunma gizilgücünün ne kadar değerli olduğunu biliyorum. Acaba benim tiyatro ustalarım bana bu yolda ne söylüyorlar?
Diyelim ki bir tiyatro yazarı, yönetmeni ya da oyuncuyum. Yaşamın akışındaki acıları, çatışmaları, haksızlıkları yüreğimde hissediyorum. Nefreti, şiddeti, yalanları, hile ve komploları görüyorum. Savaşın, sömürünün, sürgünün, adaletsizliğin, acının, yokluğun yarattığı bir karmaşa içinde yitip gitmek üzereyim. Çaresizlik mi? Hayır, ben tiyatrocuyum ve yaşamı bir yerinden yakalayabilirim, anlamak için çaba harcayabilirim, yaşamı okuyabilirim. Ama bu benim ülkemde hiç de kolay değil, çünkü yaşam çoğu zaman bütün acı, gülünç ve absürt yanlarıyla sanatı kat kat aşıyor. Bunu her gün yeniden ve yeniden yaşıyorum. Tam bir şeyi yakaladım dediğimiz anda olaylar öyle bir kasıp kavuruyor ki ortalığı, sözcüğün bittiği yerde buluyoruz kendimizi.
Bir dönemin büyük oyunları da karanlığında gizlenen birer masalı andırmıyorlar mı? Öyleyse önemli olan bu masalı yeniden keşfetmemiz mi? Evet, benden önce yaşamış büyük ustalar var bana yol gösterecek, yazdıkları oyunlar yüzyılları aşıp, bugünlere gelmiş. Onlar acıyı, hüznü anlatıyorlar, karşı koymayı, direnmeyi. Onlar umudun sesi... Yazar, yönetmen ya da oyuncuysam onlardan da öğrenecek çok şey vardır mutlaka.
Tiyatro, yaşamla arasındaki bu kıl payı kesişmeyi yakalamışsa mucizeler yaratabilir. İyi ama, nasıl? Bu acaba nasıl bir toplumda yaşadığımıza mı bağlı? Tüketim toplumunun uyuşukluğu içinde donup kalmışsak, tiyatro krizini aşmak için gerekli olan, Dario Fo’nun alaycı sözleriyle, ‘cadı avı’ mıdır; tiyatrocuların korkmaları, sarsılmaları mıdır? Öyleyse baskıcı toplumlarda tiyatronun işi daha mı kolay? Böyle bir ayırım yapılabilir mi? Hayır, çünkü tüketim de, baskılar da bütün ülkelerde farklı dozlarda yaşanıyor. Eşitsizlik giderek artıyor, demokrasi anlayışı çöküyor, savaşlar ortalığı yıkıp yakıyor, yaşadığımız dünya kıyasıya harap ediliyor. Kendi ülkemdeki sorunlar başka ülkelerde yaşananlarla girift bağlantılar içinde gelişiyor.
Öyleyse aslolan bütün sınırları aşan bir duyarlılık, empati, dayanışma duygusu ve direnme gücü değil mi? Tabii yürekten inanmak da gerekiyor yapılan işe, her tür dayatmaya karşı koyarak özgün olmak, anlamaya çalışmak ve yaşamın bunca kargaşalığı içinde kendi yolunu bulmak. Bu başarılmışsa mutlaka aynı heyecan, aynı duyarlılık, aynı sorgulayıcı bakış izleyicide de uyanacaktır.
Şimdi bir oyun izleyeceğiz... Ne hissedeceğiz, ne düşüneceğiz? Acaba hüzünlenecek miyiz yoksa gülecek miyiz? Hoşumuza gidecek mi izlediklerimiz, yoksa anlamsız mı gelecek, neden? Kafamızdaki duvarları yıkacak mı, bize yeni bir güç, yeni bir umut verecek mi? Oyunun sonunda bütün bunları bizlere yaşatan tiyatrocuları büyük bir heyecan ve sevgiyle gönülden alkışlayabilecek miyiz?
Şimdi söz izleyicide.
Yazar –Eleştirmen-Akademisyen
Profesör Dr. ZEHRA İPŞİROĞLU
Светската порака по повод Светскиот ден на театарот, 27 март 2018
Сајмон МЕКБАРНИ (ВЕЛИКА БРИТАНИЈА) 27 март 2018
Театарски и филмски режисер
На половина милја од брегот Сиринајка во Северна Либија има огромно карпесто засолниште. На локален дијалект тоа се вика Хаух Фтеах. Анализите на јаглерод од 1951 година покажале непрекината човечка присутност од најмалку 100000 години. Меѓу ископаните артефакти имало коскена флејта која датирала од некаде пред 40 до 70000 години. Кога како дете го слушнав ова го прашав татко ми:
„Тие имале музика?“
Тој се насмевна.
„Како и сите човечки заедници.“
Тој беше предисториски човек роден во Америка, првиот што го ископа Хаух Фтеах во Сиринајка.
Во 1963 година, мојот претходник, големиот Артур Милер рече дека врз светот е силно надвисната закана од нуклеарна војна: „Кога ме замолија да пишувам во време кога дипломатијата и политиката имаат ужасно кратки и немоќни раце, деликатното, но понекогаш долго достигнување на уметноста мора да го носи товарот на цврстото единство во човечката заедница.“
Значењето на зборот „драма“ произлегува од грчкото „дран“ што означува „дејствување“, а светскиот театар потекнува од грчкиот „Театрон“, чие буквално значење е „да се гледа во едно место“. Не место каде што ние гледаме, туку место каде што гледаме, дознаваме, разбираме. Пред 2400 години, Поликлајт помладиот го дизајнирал театарот во Епидаврос. Со седишта за околу 14000 луѓе, со извонредна акустика, овој отворен простор е чудесен. Едно обично палење на едно кибритче може да се слушне на сите 14000 седишта. Како и што било вообичаено во грчките театри, кога гледате во актерите, вие исто така можете да ја видите и сликата на она што е пошироко од нив. Тој не само што обединувал неколку места во едно, заедницата, театарот и самиот свет, туку тој заедно ги принесувал и сите времиња. Како пиесата ги пренесува митовите од минатото во денешно време, така преку сцената можете да го видите она што би било ваша конечна иднина. Природа.
Едно од најзначајните откровенија во реконструирањето на Шекспировиот Глоуб театар во Лондон е исто така тоа - да се дејствува со она што го гледаш. Ова откровение е дејствување со светлина. И сцената и публиката се подеднакво осветлени. Изведувачите и публиката можат да се видат едни со други. Секогаш. Насекаде каде што гледате се само луѓе. И една од последиците е тоа што големите монолози на, да речеме Хамлет или Макбет повеќе не се лични медитации, туку јавни дебати.
Живееме во време кога е многу тешко јасно да се погледне. Опкружени сме со многу повеќе фикција од било кое друго време од историјата или предисторијата. Секој „факт“ би можел да биде предизвикан, секоја анегдота нашето внимание ја потврдува како „вистина“.
Но, токму затоа што живееме во време на поделба и фрагментација, ние исто така живееме во време на огромно движење. Луѓето се во движење повеќе од било кое друго време во историјата; многу често бегајќи, одејќи, пливајќи ако треба; емигрирајќи насекаде низ светот. Креваат ѕидови. Молчат. Се изолираат. Живееме во светски поредок кој е тирански, каде рамнодушноста е валута, а надежта карго од контрабанда. И дел од оваа тиранија е контролирана не само од просторот, туку и од времето исто така. Времето во кое ние живееме ја избегнува сегашноста. Тоа се концентрира на неодамнешното минато и на блиската иднина. „Јас го немам тоа. Ќе го купам ова“.
„Сега, кога го купив ова, морам да го имам и следното ... нешто.“ Длабокото минато е збришано. Иднината без последици.
Многумина велат дека театарот нема или не може да промени било што од сето ова. Но, театарот нема да си замине. Бидејќи театарот е место, паѓам во искушение да кажам изгнаник. Место каде што луѓето се собираат и веднаш создаваат заедници. Како и што ние отсекогаш сме го правеле тоа. Сите театари се со големина на првите човечки заедници од 50 до 14000 души. Од номадски караван до третата древна Атина.
И заради тоа што театарот постои само во сегашноста, тој го предизвикува овој погубен поглед врз времето. Сегашниот момент е секогаш предмет на театарот. Неговото значење е конструирано во заедничкото делување меѓу изведувачот и публиката. Не само овде, туку сега. Без делото на изведуваот, публиката не би можела да поверува. Без вербата на публиката, претставата не би била комплетна. Ние се смееме во ист миг. Восхитени сме. Воздивнуваме или сме шокирани во тишината. И во тој момент низ драмата ја откриваме најдлабоката вистина: дека она што сме мислеле дека е најинтимната поделеност меѓу нас, границата на нашата индивидуална совест, е исто така без граници. Тоа е нешто што ние го споделуваме.
И тие не можат да нѐ запрат. Секоја вечер ние повторно ќе се појавуваме. Секоја вечер актерите и публиката повторно ќе се здружуваат. И повторно ќе биде принесена истата драма. Бидејќи, како што вели писателот Џон Бергер, „Длабоко, заедно во природата на театарот е чувството за враќање на ритуалот“, и затоа тоа отсекогаш било уметничка форма на отфрлените, која, заради растурањето на нашиот свет е она што сме сите ние. Каде и да се изведувачите на публиката ќе бидат прикажани приказни кои не можат да бидат раскажани никаде на друго место, било тоа да се оперските куќи или театрите во големите градови или во камповите за прибирање на имигрантите и бегалците во Северна Либија или насекаде низ светот. Ние секогаш ќе бидеме повразни, заедно, заеднички, со секоја повторна изведба.
И кога би биле во Епидаврос би можеле да погледнеме нагоре и да видиме како го споделуваме ова со еден поголем природен предел. Тоа дека ние сме отсекогаш дел од природата и дека не можеме да избегаме од тоа онака како што не можеме да избегаме од планетата. И ако бевме во Глоуб, ќе можевме да видиме колку лични прашања би ни биле поставени на сите. И кога би можеле да ја држиме во рака флејтата од Сиринајка од пред 40000 години, би можеле да сфатиме дека овде минатото и сегашноста се невидливи, и дека синџирот на човековата заедница никогаш нема да биде прекинат од тираните и демагозите.